دسته بندی سدها از نظر کاربرد، مصالح و ایستایی

سدها را می ­توان بر اساس دیدگاه­های مختلفی دسته بندی نمود. از جمله­ ی این دیدگاه­ها می­توان به دسته­بندی از نظر کاربرد، مصالح به کار رفته در ساخت، و ایستایی اشاره نمود.

انواع سد از نظر کاربرد

در صورتی که سدها را از منظر کاربرد مورد مطالعه قرار دهیم با 4 دسته مواجه می­شویم که به شرح زیر است:

سدهاي مخزني: به منظور ذخيره­ی آب براي تامين مصارف شرب، كشاورزي و صنعت احداث مي­گردد. حجم مخزن اين سدها بسيار بزرگ است. اين نوع سدها شامل سدهاي بتني دو قوسي و بتني وزني و سدهاي خاكي مي­شوند.

سدهاي تنظيمي: هدف از ساخت اين سدها تنظيم دبي ثابتي براي رودخانه مي ­باشد. اين نوع سدها در پایين­دست سدهاي مخزني بزرگ احداث مي­گردند. ارتفاع آنها كم و ميزان حجم آبي كه در آن­ها ذخيره مي­ شود كم مي باشد. جنس اين سدها اكثرا بتني با حاشيه هاي سنگريزه­اي مي­باشد.

سدهاي انحرافي: براي منحرف كردن آب مورد استفاده قرار مي­گيرند، اين سدها در مسير رودخانه­ ها احداث مي­گردند و با افزايش هد آب باعث سوار­شدن آب بر زمين­هاي مجاور مي­گردند. همچنين از اين سدها براي منحرف كردن آب قبل و بعد از محل­هاي ساخت سدهاي بزرگ استفاده مي­شود.

سدهاي رسوب­گير: اين نوع سدها داراي ارتفاع كمي مي­باشند و جنس آنها از بتن و سنگ است. هدف از ساخت اين سدها  جلوگيري از ورود رسوبات به داخل سدهاي بزرگ مي­باشد و عمدتا قبل از سدهای اصلی احداث مي گردند.

انواع سد از نظر مصالح به کار رفته در ساخت

چنانچه معیار دسته­ بندی سدها را مصالح به کاررفته در ساخت آن­ها در نظر بگیریم آن­گاه 3 دسته­ ی عمده وجود خواهند داشت که عبارتند از:

سدهای خاکی:سدهای خاکی مصالحشان را از همان منطقه احداث و یا نواحی نزدیک تأمین می­کنند و اصولاً دارای هسته­ی رسی می­باشند . رس بر اثر تماس با آب مانع نفوذ و انتقال آب و رطوبت می­گردد و مانند نوعی عایق رطوبتی عمل می­کند. اگر عمده مصالح تشکیل ­دهنده ­ی سد خاکی یکسان باشند، سد را همگن و در غیر­اینصورت آن را ناهمگن می­ نامند. اگر کل سد خاکی از رس باشد سد خاکی همگن است، اما اگر هسته ­ی مرکزی سد از رس باشد و دور هسته­ ی مرکزی را با سنگ­های دانه درشت پر کرده باشند، سد غیر­همگن محسوب می­شود. از نظر تحلیل و آنالیز این نوع سدها بسیار حساس می ­باشند و در عین حال از نظر اجرا و پیاده­سازی ساده ­تر می­باشند. اجرای این سد در رودخانه­ های عریض ساده ­تر است. مصالح این سد اعم از ریزدانه و درشت­دانه بایستی در دسترس باشد.

سدهای بتنی: بدنه­ی این نوع از سدها از جنس بتن یا بتن مسلح می­ باشند و خود شامل سدهای وزنی و سدهای قوسی می­شوند.

سدهای لاستیکی: سدهای لاستیکی دارای ارتفاع کمی می­باشند و معمولا بین 3 تا 15 متر ارتفاع دارند. در زمان مورد نیاز، این سدها را پر از باد می­کنند تا حجم سد بالا رود و مانع از عبور آب گردد. این سدها برای افزایش هد آب و همچنین انحراف آب مورد­استفاده قرار می­گیرند و اغلب بر روی رودخانه­ های فصلی زده می­شوند . برای پرکردن این سدها از کمپرسور استفاده می­شود که می­تواندداخل آن را با هوا پر کند. استفاده از این نوع از سدها به علت احتمال سوراخ شدن لاستیک کم می­باشد.

انواع سد از نظر ایستایی

از نقطه نظر استاتیکی، سدها به دو گروه عمده تقسیم می شوند:

سدهای وزنی: در این نوع از سد، وزن بدنه­ی سد موجب می­شود تا تعادل سازه در مقابل مجموعه نیروهای وارده حفظ شود. این نوع از سدها معمولاً حجم بسیار عظیمی دارند زیرا وزن سازه­ی سد می­ بایست در برابر فشار بسیار زیاد آب مقاومت مناسبی را نشان دهد. سدهای وزنی امروزه در دو نوع سدهای بتنی و سدهای خاکی ساخته می‌شوند.

سدهای قوسی: سدهای قوسی در پلان دارای انحناء هستند به گونه­ ای که تحدب منحنی به سمت بالادست می­باشد. نیروهای وارده بر این نوع از سد توسط یک بدنه­ی انحناءدار به فونداسیون و سپس به سنگ زمین  (کف و جناحین) منتقل می­ گردد. این نوع از سدها برای دره ­های تنگ بسیار مناسب می­باشند.

• سرریز چیست؟
• استفاده از آب باران
• پرش هیدرولیکی چیست؟
• بخش های مختلف یک سد