انواع سرریز در سد

سرریز سازه­ ای است که براي عبور آب­هاي اضافی از سراب (بالادست) به پایاب (پایین دست) سدها استفاده می شود.

سرریز یکی از کلیدي­ ترین اعضاي سد به شمار می­ رود که شکست بسیاري از سد­ها به عدم کفایت سرریزشان نسبت داده شده است. درحقیقت این نوع سازه، تخلیه­ کننده ­ی آب مخزن سد در مواقع اضطراری است. سرریز ها ممکن است در بدنه ­ی سد و یا در بالاترین سطح سد و بر روی تاج قرار گیرند. سرریز‌هایی که مجهز به دریچه هستند را سرریز کنترل‌دار و آن دسته از سرریزهایی که فاقد دریچه هستند را سرریز بدون کنترل می ­نامند.

از جمله ی مهم­ترین سرریزهای سد می­توان به سرریزهای ریزش­ آزاد، اوجی، جانبی، شوت، مجرایی، نیلوفری، سیفونی، و پلکانی اشاره کرد که در ادامه به اختصار معرفی خواهند شد.

سرریز ریزش آزاد ( سرریز با سقوط مستقیم):

در سرریز ریزش آزاد، جريان آب به­ طور آزاد از روي تاج سرريز فرو مي ­ريزد. اگر هيچ­ گونه تأسيسات حفاظتي مصنوعي در پاي سقوط درنظر گرفته نشود، آن­ گاه در بيشتر موارد در بستر رودخانه فرسايش ايجاد مي­ شود و يك حوضچه­ ی استغراق شكل مي­گيرد، به همین دلیل معمولا در مواردي كه اختلاف تراز آب مخزن و پاياب از 6 متر متجاوز است نباید از اين نوع سازه هيدروليكي استفاده شود.

معادل انگلیسی سرریز ریزش آزاد: Free fall spillway (straight fall spillway)

 سرریز اوجی ( سرریز آب­ریز):

اگر از نمای جانبی به سرریز اوجی نگاهی بیندازیم با مقطعی مشابه با حرف انگلیسی s مواجه خواهیم شد. این نوع سرریز به عنوان معمولی­ ترین سرریز شناخته می­ شود و بخشی از بدنه ­ی سد به حساب می­آ ید به گونه­ ای که پس از پرشدن سد، آب از بالای آن سرریز می­ شود و بر روی پروفیل s شکل سرازیر می ­گردد.

معادل انگلیسی سرریز اوجی: Ogee spillway (overflow spillway)

سرریز جانبی:

سرریزباکانالجانبییاسرریز­جانبی، یکسازه­ ی مرسومجانبی محسوب می­ شود کهجداازسازه­ یسدو در کنار آن ساختهمی­ شودودبیعبوريازآنازطریقدره­ ی پاییندستبهپایابمنتقلمی­ شود، ایندرحالیاست کهدیگر سرریزهامعمولادرسازه­ ی  سدتعبیهمی­ شوند.استفادهازاینسرریزدرمناطقیکه امکاناستفادهازسرریزهای دیگر عملینیست،یازمانیکهوجود فضاییدرکنارسدارتباطبهتروآسانتريراباحوضچهآرامش امکانپذیرمیسازد،مناسباست.

معادل انگلیسی سرریز جانبی: Side channel spillway

سرریز شوت:

در سرريز­هاي شوت، آب مخزن اصلي از طريق يك كانال­ باز به پایین ­دست مي ­رسد . ساده ­ترين شكل سرريز شوت، يك محور مستقيم دارد و عرض آن در سرتاسر شوت ثابت است. این کانال با یک شیب تند به خروجی انتقال پیدا می­ کند تا جریان به صورت فوق ­بحرانی باقی بماند و از پرش هیدرولیکی جلوگیری شود، بدین ترتیب از فرسایش پنجه ­ی سد جلوگیری به عمل می­آید. سرریز شوت بیش­تر برای جریان ­های فوق بحرانی استفاده می­شود و عمر کم­تری را نسبت به دیگر سرریزها دارا می­ باشد.

معادل انگلیسی سرریز شوت: Chute spillway

سرریز مجرایی:

سرریز مجرایی سرریزی است که دارای مجرای سرپوشیده­ای می­ باشد. طراحی اين سرريزها به نحوي صورت مي­ گيرد كه در سرتاسر طول تونل (مجرا) جريان آزاد برقرار باشد. براي تضمين جريان آزاد در تونل، نسبت سطح مقطع جريان به سطح مقطع تونل غالباً درحدود 75 % محدود مي ­شود.

معادل انگلیسی سرریز مجرایی: Conduit spillway

سرریز با دهانه ­ی سقوط ( سرریز نیلوفری):

از سرریزهای با دهانه­ ی سقوط اغلب در سدهایی استفاده می­ شود که در آن­ها خطر یخ زدن مخزن سد، که دارای آب فراوانی است وجود داشته باشد. دهانه­ ی این نوع سرریزها به صورت قیف می­ باشد و برخی دارای دریچه و برخی دیگر نیز فاقد دریچه می ­باشند.

معادل انگلیسی سرریز نیلوفری: Drop inlet spillway (morning glory spillway)

سرریز سیفونی:

سرریز سیفونی مجرایی بسته است که قسمت بالایی آن تا سطح آب بالادست  (سطح آب درمخـزن) و قسمت پایینی آن از لبه تا حوضچه­ ی پایین­ دست ادامه دارد. سرریز سیفونی از نظر فشار هیدرواستاتیکی داراي محدودیتی برابر فشار جو در محل می­ باشد و تحت فشار منفی عمل می­ نماید.

معادل انگلیسی سرریز سیفونی: Siphon spillway

سرریز پلکانی:

سرریز پلکانی متشکل از پله­ هایی است که از نزدیکی تاج سرریز شروع شده و تاپایین دست سرریز در نزدیکی پنجه ادامه دارد. استهلاك بالاي انرژي از جمله مهم ­ترین ویژگی این نوع سرریز به شمار می ­رود، بهطوري­که بخش عظیمی از انرژي جنبشی جریان حین عبور آب از روي پله­ هاي متوالی به پایین­دست سرریز کاهش می­یابد. با احداث سرریزهاي پلکانی نیازي به استفاده ازسازه ­های مستهلک کننده­ یانرژي در پایین­دست سرریز نیست و یا اینکه موجب کاهش ابعاد اینسازه ها  می­ گردد،که این خودکاهش هزینه­ هاي مربوط به ساخت و بهره­برداري سرریز و سازه­ هاي مستهلک ­کننده­ ی انرژي در پایین­دست سرریز را به دنبال دارد.

معادل انگلیسی سرریز پلکانی: Stepped spillway

• استفاده از آب باران
• انواع سد
• پرش هیدرولیکی چیست؟
• بخش های مختلف یک سد