امروز : پنجشنبه 02 بهمن 1399
سرریز سازه ای است که براي عبور آبهاي اضافی از سراب (بالادست) به پایاب (پایین دست) سدها استفاده می شود.
سرریز یکی از کلیدي ترین اعضاي سد به شمار می رود که شکست بسیاري از سدها به عدم کفایت سرریزشان نسبت داده شده است. درحقیقت این نوع سازه، تخلیه کننده ی آب مخزن سد در مواقع اضطراری است. سرریز ها ممکن است در بدنه ی سد و یا در بالاترین سطح سد و بر روی تاج قرار گیرند. سرریزهایی که مجهز به دریچه هستند را سرریز کنترلدار و آن دسته از سرریزهایی که فاقد دریچه هستند را سرریز بدون کنترل می نامند.
از جمله ی مهمترین سرریزهای سد میتوان به سرریزهای ریزش آزاد، اوجی، جانبی، شوت، مجرایی، نیلوفری، سیفونی، و پلکانی اشاره کرد که در ادامه به اختصار معرفی خواهند شد.
سرریز ریزش آزاد ( سرریز با سقوط مستقیم):
در سرریز ریزش آزاد، جريان آب به طور آزاد از روي تاج سرريز فرو مي ريزد. اگر هيچ گونه تأسيسات حفاظتي مصنوعي در پاي سقوط درنظر گرفته نشود، آن گاه در بيشتر موارد در بستر رودخانه فرسايش ايجاد مي شود و يك حوضچه ی استغراق شكل ميگيرد، به همین دلیل معمولا در مواردي كه اختلاف تراز آب مخزن و پاياب از 6 متر متجاوز است نباید از اين نوع سازه هيدروليكي استفاده شود.
معادل انگلیسی سرریز ریزش آزاد: Free fall spillway (straight fall spillway)
سرریز اوجی ( سرریز آبریز):
اگر از نمای جانبی به سرریز اوجی نگاهی بیندازیم با مقطعی مشابه با حرف انگلیسی s مواجه خواهیم شد. این نوع سرریز به عنوان معمولی ترین سرریز شناخته می شود و بخشی از بدنه ی سد به حساب میآ ید به گونه ای که پس از پرشدن سد، آب از بالای آن سرریز می شود و بر روی پروفیل s شکل سرازیر می گردد.
معادل انگلیسی سرریز اوجی: Ogee spillway (overflow spillway)
سرریز جانبی:
سرریزباکانالجانبییاسرریزجانبی، یکسازه ی مرسومجانبی محسوب می شود کهجداازسازه یسدو در کنار آن ساختهمی شودودبیعبوريازآنازطریقدره ی پاییندستبهپایابمنتقلمی شود، ایندرحالیاست کهدیگر سرریزهامعمولادرسازه ی سدتعبیهمی شوند.استفادهازاینسرریزدرمناطقیکه امکاناستفادهازسرریزهای دیگر عملینیست،یازمانیکهوجود فضاییدرکنارسدارتباطبهتروآسانتريراباحوضچهآرامش امکانپذیرمیسازد،مناسباست.
معادل انگلیسی سرریز جانبی: Side channel spillway
سرریز شوت:
در سرريزهاي شوت، آب مخزن اصلي از طريق يك كانال باز به پایین دست مي رسد . ساده ترين شكل سرريز شوت، يك محور مستقيم دارد و عرض آن در سرتاسر شوت ثابت است. این کانال با یک شیب تند به خروجی انتقال پیدا می کند تا جریان به صورت فوق بحرانی باقی بماند و از پرش هیدرولیکی جلوگیری شود، بدین ترتیب از فرسایش پنجه ی سد جلوگیری به عمل میآید. سرریز شوت بیشتر برای جریان های فوق بحرانی استفاده میشود و عمر کمتری را نسبت به دیگر سرریزها دارا می باشد.
معادل انگلیسی سرریز شوت: Chute spillway
سرریز مجرایی:
سرریز مجرایی سرریزی است که دارای مجرای سرپوشیدهای می باشد. طراحی اين سرريزها به نحوي صورت مي گيرد كه در سرتاسر طول تونل (مجرا) جريان آزاد برقرار باشد. براي تضمين جريان آزاد در تونل، نسبت سطح مقطع جريان به سطح مقطع تونل غالباً درحدود 75 % محدود مي شود.
معادل انگلیسی سرریز مجرایی: Conduit spillway
سرریز با دهانه ی سقوط ( سرریز نیلوفری):
از سرریزهای با دهانه ی سقوط اغلب در سدهایی استفاده می شود که در آنها خطر یخ زدن مخزن سد، که دارای آب فراوانی است وجود داشته باشد. دهانه ی این نوع سرریزها به صورت قیف می باشد و برخی دارای دریچه و برخی دیگر نیز فاقد دریچه می باشند.
معادل انگلیسی سرریز نیلوفری: Drop inlet spillway (morning glory spillway)
سرریز سیفونی:
سرریز سیفونی مجرایی بسته است که قسمت بالایی آن تا سطح آب بالادست (سطح آب درمخـزن) و قسمت پایینی آن از لبه تا حوضچه ی پایین دست ادامه دارد. سرریز سیفونی از نظر فشار هیدرواستاتیکی داراي محدودیتی برابر فشار جو در محل می باشد و تحت فشار منفی عمل می نماید.
معادل انگلیسی سرریز سیفونی: Siphon spillway
سرریز پلکانی:
سرریز پلکانی متشکل از پله هایی است که از نزدیکی تاج سرریز شروع شده و تاپایین دست سرریز در نزدیکی پنجه ادامه دارد. استهلاك بالاي انرژي از جمله مهم ترین ویژگی این نوع سرریز به شمار می رود، بهطوريکه بخش عظیمی از انرژي جنبشی جریان حین عبور آب از روي پله هاي متوالی به پاییندست سرریز کاهش مییابد. با احداث سرریزهاي پلکانی نیازي به استفاده ازسازه های مستهلک کننده یانرژي در پاییندست سرریز نیست و یا اینکه موجب کاهش ابعاد اینسازه ها می گردد،که این خودکاهش هزینه هاي مربوط به ساخت و بهرهبرداري سرریز و سازه هاي مستهلک کننده ی انرژي در پاییندست سرریز را به دنبال دارد.
معادل انگلیسی سرریز پلکانی: Stepped spillway